8 معضل صنعت «قطعات و تجهیزات» خودرو در ایران

واقعیت این است که کشور ما علیرغم برخورداری از مزیت‌ های رقابتی کلیدی، همچون نیروی کار ارزان، دانش فنی، موقعیت جغرافیایی منحصربه‌ فرد و نیاز مبرم به مزیت‌ های رقابتی بازار محصولات بالادستی، تنها بخش اندکی از بازار جهانی قطعات و تجهیزات را در اختیار دارد.

توجه به صنعت ساخت قطعات و تجهیزات، به‌عنوان بخش اساسی زنجیره تأمین صنایع استراتژیک نظیر خودرو، هوایی، ریلی، دریایی و … ، جزء لاینفک برنامه‌ توسعه صنعتی هر کشوری است، زیرا تحول در این صنعت می‌تواند پایداری صنایع پایین‌دستی را نیز فراهم سازد. چرا که قطعات و تجهیزات دست‌کم 60 درصد از ارزش افزوده این صنایع را در سطح OEM (تولیدکننده اصلی تجهیزات) تشکیل می‌دهند. برای مثال، سهم قطعات OEM در ارزش افزوده صنعت خودرو حداقل 80 درصد، در ارزش‌ افزوده صنعت ریلی، فراتر از80درصد[2] و در ارزش‌افزوده صنعت کشتی‌سازی به عدد 70 درصد می‌رسد.

به‌علاوه، پتانسیل‌های فراوانی برای توسعه صنعت قطعه‌ سازی در کشور وجود دارد:

* دسترسی به بازارهای بزرگ داخلی فرصت ارزشمندی را پیش‌روی صنعت قطعه‌ سازی نهاده است. طبق آمار سال 97 واردات کشور، در خصوص صنعت نفت، خودرو و ریلی به ترتیب 42 ، 338 و21 میلیون دلار بوده است. این در حالی است که توانمندی ساخت بسیاری از قطعات مذکور در داخل کشور وجود دارد.

* میزان واردات قطعات در بازارهای منطقه نیز ارقام قابل تأملی را نشان می‌دهد. به‌طور مثال، میزان واردات کشورهای هند، عراق، ازبکستان، ترکیه و عربستان، تنها درخصوص واردات خودرو سواری و قطعات مرتبط درسال2019، به ترتیب 5.6 ، 2/0، 4/0، 8/0، 2/1 میلیارد دلار بوده است که عمدتا از کشورهایی نظیر:آمریکا، آلمان، روسیه، ژاپن و ترکیه تامین شده است.

* علاوه بر این، اهداف تعیین شده در افق 1404 جمهوری اسلامی ایران نیز به نوعی مؤید ضرورت توجه ویژه به صنعت قطعه‌ سازی است؛ چرا که تحقق اهداف سند چشم‌انداز 1404 مستلزم سرمایه‌گذاری در صنعت قطعات و تجهیزات کشور است که از آن جمله می‌توان به تأمین حداقل 25 میلیارد دلاری برای تولید قطعات خودروهای ساخت داخل و 6 میلیارد دلاری جهت صادرات قطعات مذکور، سرمایه‌گذاری 300 میلیارد دلاری جهت تأمین تجهیزات صنعت نفت و گاز و صادرات حداقل 22 میلیارد دلاری در قطعات صنعت ریلی اشاره نمود.

اما واقعیت این است که کشور ما علیرغم برخورداری از مزیت‌ های رقابتی کلیدی، همچون نیروی کار ارزان، برخورداری از دانش فنی، موقعیت جغرافیایی منحصربه‌ فرد و همچنین نیازمندی مبرم به مزیت‌های رقابتی بازار محصولات بالادستی نظیر صادرات‌ پذیری، تحریم‌گریزی و اشتغال‌ زایی، خلق ارزش افزوده بالا و …،

تنها بخش اندکی از بازارهای جهانی قطعات و تجهیزات را به خود اختصاص داده‌ است؛ به‌طور مثال، سهم کشور از بازار 1800 میلیارد دلاری قطعات وسایل نقلیه موتوری جهان تنها 117 میلیون دلار و این رقم، در مورد بازار 12 میلیارد دلاری تجهیزات صنعت ریلی از 1میلیون دلار فراتر نرفته است.

این در صورتی است که تقریبا تمامی فعالان و خبرگان صنعت کشور معتقدند هم‌اکنون ظرفیت‌های فراوانی در دو سمت عرضه و تقاضای صنعت ساخت قطعات و تجهیزات در کشور وجود دارد یعنی در کشور هم توانمندی سمت عرضه وجود دارد و هم نیازمندی سمت تقاضا ولی بدلایل مختلف بهم‌رسانی این دو محقق نشده و در این زمینه با شکست بازار مواجه هستیم. در این شرایط ورود دولت و نهادهای توسعه‌ای دولتی یا خصوصی با ایفای نقش عارضه‌ یابی، آگاه‌ سازی، گفتمان‌ سازی، اعتماد سازی، مطالبه‌گری، جریان‌ سازی، تسهیل‌گری و بهم‌رسان امری الزامی است.

از جمله مهم‌ترین چالش‌های حال حاضر صنعت ساخت قطعات و تجهیزات کشور می تواند به این موارد اشاره نمود: